İran’da cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopterinin düşmesi sonucu hayatını kaybetmesinin ardından, İran’ın dini liderleri Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed Muhbir’i geçici cumhurbaşkanı olarak atadı.
Peki Muhammed Muhbir hakkında ne biliniyor? BBC Farsça Servisi derledi.
İran İslam Cumhuriyeti’nin anayasasına göre, Cumhurbaşkanı’nın ölmesi durumunda cumhurbaşkanlığı birinci yardımcısı göreve getiriliyor.
Cumhurbaşkanının ölümünden sonra en geç 50 gün içinde erken seçime gidilmesi gerekiyor.
Bu seçimlere kadar tüm devlet meselelerinde son sözü söyleyen, üç kişilik bir konseyin parçası olan geçici lider Muhammed Muhbir olacak.
68 yaşındaki diplomat Muhammed Muhbir, Dezful şehrinde doğdu.
Muhafazakar bir aileden gelen Muhbir’in babası Şeyh Abbas Muhbir, bir dönem Dezful’un geçici olarak imamlığını yaptı.
Muhbir’in 1979 İran Devrimi’nden önceki faaliyetleri hakkında bilinenler sınırlı.
Ancak İranlı gazete Hamamihan’da yer alan bilgilere göre Muhbir, bir dönem İran Şahı Rıza Pehlevi hükümetine karşı aktif olarak muhalefet eden, Kuzistan merkezli bir grubun üyesiydi.
Kuzistan’da İslam Devrimi Muhafızları Ordusu’nun kurulmasının ardından Dezful’un sağlıktan sorumlu yetkilisi oldu ve İran- Irak savaşı boyunca da görevde kaldı.
Savaş bittikten sonra da, önce Dezful Telekomünikasyon Şirketi’nin, ardından da Kuzistan Eyaleti Telekomünikasyon Şirketi’nin CEO’su oldu.
Bir süre Kuzistan’ın vali yardımcılığı görevini üstlendi.
İslam Devrimi Mostazafan Vakfı’nın (Bonyad Mostazafan) denetimindeki Sina Bank’ın yönetim kurulu başkanlığını yaptı.
15 yıla yakın ülkenin en zengin kurumlarından biri olan ve dini lidere bağlı yatırım fonu Setad’ın başkanıydı.
Aşırı İslamcı rakiplerini geride bırakarak İbrahim Reisi’nin iktidara geldiği 2021 seçimlerinin ardından cumhurbaşkanı yardımcısı seçildi.
Ülke ekonomisine yön veren Direniş Ekonomisi adlı modele liderlik etti ancak başarılı olamadı.
Muhbir de İbrahim Reisi gibi dini lider Ali Hamaney’e yakınlığıyla biliniyor.
‘Nükleer faaliyetlere karıştığı’ iddiasıyla AB’den yaptırım
2010 yılında Avrupa Birliği Muhbir’i, “nükleer veya balistik füze faaliyetlerine” karıştığı iddiasıyla yaptırım uyguladığı kişi ve kuruluşlar listesine dahil etti.
Muhbir, iki yıl sonra listeden çıkarıldı.
2013 yılında ise ABD Hazine Bakanlığı, Muhbir’in başkanı olduğu Setad ve denetlediği 37 şirketi, yaptırım uygulanan kuruluşlar listesine ekledi.
Reuters’ın araştırmasına göre kurum, o dönem değeri 95 milyar dolara yakın olan “dev bir ekonomi imparatorluğuydu”.
Petrol, doğalgaz, tarım, madencilik, sağlık ve inşaat gibi sektörlerde onlarca şirket, “mafya sistemi” ile yönetildiği eleştirisi getirilen kurumun çatısı altındaydı.
Muhammed Muhbir’in Sedat’ın başkanlığını yaptığı dönemde, Barakat isimli hayır vakfı kuruldu.
ABD Dışişleri Bakanlığı, vakfı, “siber uzay ve bilgi teknolojileri” alanında Setad’ın temel yatırım destekçilerinden olarak niteliyordu.
Covid-19 pandemisi sırasında bu vakfın çatısı altında ulusal aşı projesi gündeme geldiğinde, Muhammed Muhbir’in ismi uluslararası medyada daha çok duyulmaya başladı.
Tartışmalı proje kapsamında, Muhbir’in kızı bu aşının ilk uygulandığı kişi oldu.
2021’de cumhurbaşkanı yardımcısı olarak göreve geldikten sonra Direniş Ekonomisi stratejisinin başkanlığını yürüten Muhbir, ilk aylarda Reisi’nin seçimlerdeki rakibi olan Muhsin Rezai’nin de aralarında olduğu rakiplerine karşı ekonominin yönetimini elinde tutmak için çabaladı.
Reisi yönetiminin başa geçmesinin üzerinden bir yıl dahi geçmeden, seçim vaatlerine rağmen ülke ekonomisi kötüye gitti.
Seslerini yükselten radikal İslamcılar, Reisi’nin Muhbir’in yetkisini sınırlamasını istiyordu.
Bazı muhalif isimler, Muhbir’in “bu görev için gereken yetkinliğe sahip olmadığı” eleştirisini dile getiriyordu.
Ancak eleştiriler sonuç vermedi ve Reisi de muhafazakârların çağrılarına kulak asmadı.
Reisi’nin üç kişilik konseyle olan toplantısına katılan Muhbir ile çektirdiği ve basına yansıyan fotoğraflar da, cumhurbaşkanının muhalif seslere karşılık verdiği bir mesaj olarak görüldü.
Daha sonraki dönemde Muhbir, İran ekonomisindeki çalkantılar devam ederken görevde kalmayı sürdürdü.
Genel olarak basında ismi çok fazla yer almayan Muhbir, son olarak İran’ın Rusya ordusuna karadan karaya füzeler ve daha fazla insansız hava aracı sağlamayı kabul etmesi üzerine Ekim ayında Moskova’yı ziyaret etti.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin ölümünün ardından, geçici cumhurbaşkanlığı görevine geldi.
Geçici görevi, erken seçimler düzenlenene dek devam edecek.
